សម័យបុរេប្រវត្តិនៃប្រទេសខ្មែរ មានកំណើតនៅសម័យយុគថ្មរំលីងដែលមានអាយុកាលជាង២០០០ឆ្នាំ មកទល់នឹងសតវត្សទី១នៃគ្រិស្តសករាជ។ ប្រទេសខ្មែរកកើតតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិ ព្រោះមានប្រវត្តិសាស្ត្រជាមូលដ្ឋានជាតិ ឬអត្តសញ្ញាណជាតិរបស់ខ្លួន ដូចជាភាសា សាសនា ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់និងអត្តចរិកជាភស្តុតាងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ មុនសតវត្សទី១នៃគ្រិស្តសករាជ ខ្មែរយើងបានស្គាល់សង្គមយ៉ាងច្បាស់លាស់ និងមានការវិវត្តន៍ជានិរន្តន៍ដោយសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនគ្រប់សម័យកាល។
កាលពីយូរលង់មកហើយកន្លែងនគរកម្ពុជា និងស្រុកវៀតណាមកូសាំងស៊ីនសព្វថ្ងៃ មានសុទ្ធតែទឹកសមុទ្រ ហើយទន្លេមេគង្គគឺទន្លេធំដែលមានប្រភពចេញមកពីភ្នំទីបេប្រទេស ចិន ហូរនាំដីល្បាប់មកចាក់បំពេញឈូងសមុទ្រនោះក្នុងមួយឆ្នាំៗយ៉ាង ច្រើនឥតគណនា។ ដូចនេះ ឈូងសមុទ្រនេះក៏ដុះដីបន្តិចម្តងៗ ក្លាយជាដែនដីមួយ។ កាលបើមានដែនដីបែបនេះ ក៏មានមនុស្សចូលមកតាំងទីលំនៅតាមដែនដីនេះជាហូរហែរមក។
ឯកសារខ្លះទៀតសរសេរថា នគរខ្មែរសម័យដើមមានឈ្មោះថា នគរគោកធ្លក ដោយសម័យដីដុះនោះ ដុះបានជាទួលមួយហៅថា ទួលគោកធ្លក ឬកោះគោកធ្លក ពីព្រោះមានដើមធ្លកមួយដើមដុះនៅទីនោះ ហើយដែលសព្វថ្ងៃគឺនៅ អង្គរបុរី ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកព្រៃកប្បាស ខេត្តតាកែវ។
ជនជាតិខ្មែរតែងតែហៅមាតុភូមិរបស់ខ្លួនថា [ទឹកដី]។ ព្រោះនៅកម្ពុជាយើង ទឹក និងដី លាយគ្នាស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់។ ដូចយើងឃើញស្រាប់ហើយ នៅកម្ពុជាយើងមានទន្លេ ស្ទឹង ព្រែក បឹងបួរ ពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។
មានភស្តុតាងជាច្រើនបង្ហាញថា ខ្មែរជាជាតិមានចំណាស់ជាងគេ បានកកើតឡើងនៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ហើយមានជីវិតស្ថិតស្ថេររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនៅលើទឹកដីដែលដូនតា ខ្លួនបានកសាងទុកជាកេរដំណែល។ ជាយូរលង់ណាស់មកហើយ តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលក្នុងនោះមានខ្មែរ មានអរិយធម៌ពិសេសផ្ទាល់តាំងពីមុនចិន និងឥណ្ឌាចូលស្រុកម៉្លេះ។
ចំណែកជនជាតិដទៃទៀតដែលបានមករស់នៅ នៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោកសព្វថ្ងៃ គឺជាអ្នកជិតខាងរបស់ខ្មែរ ដែលសុទ្ធតែបានមកដល់តាមក្រោយ (លើកលែងតែជនជាតិចាមចេញ កើតនៅស.វទី២) គឺថាបានចូលមកក្នុងសម័យប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលគេអាចដឹងបានច្បាស់លាស់តាមឯកសារផ្សេងៗ៖ ភូមា (សតវត្សទី៩) វៀតណាម (សតវត្សទី១០) ឡាវ(សតវត្សទី១៤) និងសៀម(សតវត្សទី១៤)។
បើតាមអ្នកសិក្សាអំពីបុរាណវត្ថុបានអោយដឹងថា ជនជាតិដើមខ្មែរបានមកកាន់តំបន់ឥណ្ឌូចិនជាច្រើនក្រុម។ ក្រុមទី១ឡើងមកទិសខាងជើងមកពីប្រជុំកោះ ដែលបច្ចុប្បន្នជាប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ជនជាតិទាំងនេះមានសម្បុរពណ៌ត្នោត ហើយប្រកបមុខរបរនេសាទត្រី និងធ្វើកសិកម្ម។
មួយក្រុមទៀតធ្វើដំណើរចុះមកខាងត្បូង មកពីតំបន់ទីបេ និងប្រទេសចិន។ ពួកនេះមានសម្បុរពណ៌លឿង ពួកគេមានជំនាញខាងសិប្បកម្មលោហធាតុ និងមានប្រពៃណីផ្សាំងសត្វ។
នៅប្រហែលឆ្នាំ៣៥០ មុនគ្រឹស្តសករាជ មនុស្សទាំងពីរក្រុមនេះបានមកជួបជុំគ្នានៅតំបន់ឥណ្ឌូចិន ហើយបានរស់នៅលាយឡំគ្នាបង្កើតបានជាក្រុមមនុស្សថ្មី និងមានវប្បធម៌ថ្មីផងដែរ។ ជនជាតិខ្មែរដែលរស់នៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ គឺជាក្រុមមួយនៃក្រុមមនុស្សទាំងនេះ។
ជនជាតិខ្មែរដើមនេះ រស់នៅជាក្រុមតូចៗតាមផ្លូវទឹក។ ពួកគេប្រកបរបរនេសាទ ធ្វើកសិកម្ម និងចិញ្ចឹមសត្វគោ ក្របី និងជ្រូក។ ពួកគេក៏ធ្វើការប្រមាញ់សត្វផងដែរ ដោយប្រើឧបករណ៍ដូចជាលំពែង ធ្នូ និងព្រួញ។
ខ្មែរស្ថិតនៅក្នុងអំបូរ “ខ្មែរមន”។ មុនពេលឥណ្ឌាចូលស្រុកខ្មែរមានភាសាប្រពៃណីទំនឿមទំលាប់ និងវប្បធម៌ប្រចាំជាតិរបស់ខ្លួនរួចមកហើយ ប៉ុន្តែក្រោយមកខ្មែរក៏ទទួលយកឥទ្ធិពលឥណ្ឌាបន្ថែមទៀត។ ពេលនោះខ្មែរមានរដ្ឋរួចហើយ ព្រោះថា ធាតុសំខាន់ៗរបស់រដ្ឋគឺ ទឹកដី មនុស្ស របបគ្រប់គ្រង និងអធិបតេយ្យភាព ដែលធាតុទាំងអស់នេះខ្មែរមានសព្វគ្រប់ទាំងអស់។
នៅក្នុងសតវត្សទី១នៃគ្រិស្តសករាជ អរិយធម៌ដំបូងបានកើតឡើងនៅកម្ពុជា។ អរិយធម៌នេះមានឈ្មោះថា នគរហ្វូណន។ នគរខ្មែរជំនាន់ដើមមានឈ្មោះអាចហៅថា ហ្វូណន ឬ នគរភ្នំ ក៏បាន។ ចិនហៅថា នគរហ្វូណន រីឯខ្មែរហៅថា នគរភ្នំ។
ប្រទេសខ្មែរសម័យដើម មានវិសាលភាពធំធេងណាស់ ស្ថិតនៅអាស៊ីភាគអគ្នេយ៍ នៅចន្លោះប្រទេសធំពីរគឺប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសចិន។ ប្រទេសខ្មែរមានទន្លេមេគង្គហូរកាត់ បឹងទន្លេសាប ដែលជាទឹកដីដ៏ល្អបវរសម្បូរទៅដោយជីជាតិ សម្រាប់ជនជាតិខ្មែរតាំងពីសម័យបុរាណកាល រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
ផែនទី៖ ឥទ្ធិពលឥណ្ឌាមកលើប្រទេសកម្ពុជានៅសម័យដើម
សិលា ចារឹក វ៉ូ កាញ់ ជា របស់ ខ្មែរ
ថ្ងៃខែបញ្ចូល November 21st 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
សិលាចារឹក វ៉ូ កា ញ់ (២០០៨)
ភ័ព្វសំណាងធំធេងមួយរបស់ប្រជាជនខ្មែរគឺ កេរ្តិ៍តំណែលវប្បធម៌ដ៏លើសលុបដែលបុព្វការីជនរបស់ខ្លួនបានបន្សល់ទុក មិនគ្រាន់តែមាននៅកម្ពុជា ថៃ និងឡាវ (លាវ)នោះទេ គឺមានទាំងនៅវៀតណាមខាងត្បូងផងដែរ ។វិសាលភាព និងអធិរាជភាពនៃមរតកវប្បធ៌មបុរាណទាំងនោះ កាត់ថ្លៃពុំបានឡើយ ហើយ គឺសិល្បៈស្ថាបត្យកម្ម និងផ្ទាំងសិលាចារឹកយ៉ាងច្រើន ចំនួនមិនតិចជាង ២០០០ ផ្ទាំងនោះហើយ ដែលជាអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ និង ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាប្រភពមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។
ក៏ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមអត្ថបទសិលាចារឹក(ចារលើថ្ម) នាសម័យបុរាណទាំងនោះ មានតែសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ទេ ដែលមានចំណាស់ចាស់ជាងគេ ព្រោះត្រូវបានចារឡើងជាភាសាសំស្ក្រឹត នាចុងស.វទី២ ដើមស.វទី៣ នៃគ.ស ដ៏គួរឲ្យមោទនៈ ។
តាមខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកនេះ អ្នកប្រាជ្ញខាងភាសាសំស្ក្រឹត និងចារឹកសាស្ត្រ បានដឹងអំពីស្ថានភាពសង្គម-វប្បធម៌ខ្មែរជាពិសេស វិស័យសាសនានៅដើមសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៦៨ ដោយលោក Filliozat បានសិក្សាឡើងវិញដោយបានសើរើខ្លឹមសារអត្ថបទចារឹកលើថ្ម ដ៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះខាងលើនេះ ។ ដូច្នេះជាការចាំបាច់ដែលទាមទារឲ្យយើងត្រូវកែរតម្រូវការបកប្រែ អត្ថបទសិលាចារឹកនោះឡើងវិញ ឲ្យទាន់ស្ថានភាពនៃដំណឹងថ្មី ស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។
អក្សរពង្រីក
ចំណុចមួយទៀតគឺ ពីមុនមានអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួននិយាយថា សិលាចារឹកនេះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជនចាម តែក្រោយពីការស្រាវជ្រាវដ៏ល្អិតល្អន់ ដោយលោក Filliozat ទើបយើងដឹងថា ជារបស់ខ្មែរ ។ ផ្ទាំងសិលាចារឹកបុរាណនេះសំខាន់ណាស់ ព្រោះមានប្រយោជន៍សម្រាប់ខេមរជាតិ ។ គឺដោយមូលហេតុនេះហើយបានជាខ្ញុំគិតថា នឹងលើកយកឯកសារនេះមកបង្ហាញជូន ម្យ៉ាងទៀតគឺដោយសារមានទំនាក់ទំនង នឹងជំនឿសាសនាខ្មែរ ។ ខ្លឹមសារអត្ថបទនេះគឺជាការកែរតម្រូវនូវ អ្វីដែលគេបានដឹងពីមុន ។ តទៅនេះយើងសូមជូននូវសេចក្តីបកប្រែទាំងស្រុង នៃអត្ថបទសិលាចារឹក វ៉ូកាញ ពីសំស្ក្រឹតទៅជាខ្មែរ ដោយវីរីយបណ្ឌិតោភិក្ខុ ប៉ាងខាត់ ដែលត្រូវបានយកទៅសិក្សា ហើយបោះពុម្ព ក្នុងពុទ្ធិកសិក្សាទី១ លេខ២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៨ ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាអត្ថបទជាភាសាសំស្ក្រឹត :
‹…ប្រជាន….ប្រថមវិជយ…ណ៌្ណមស្យាម / អាជ្ញាបិតំសទសិរាជវរេណ…រាជគណ…វាគម្ឬតំ បិពន្តុ គ្រីមារ…រាជកុល…ដ….ន គ្រីមារ….លោ……ន កុលនន្ទនេន ! អាជ្ញាបិតំ ស្វជន….ស មទ្ទ្យេ វាក្យំ ប្រជាហិតករំ ករិណោវិ្វរេណ // លោកស្យាស្យ គតាគតិ វិ….ន សិង្ហាសនាទ្ធ្យាសីនេន បុត្រេ ក្រាតរិ នាន្ត្យកេ ស្វសមីករណាធន្ទេន ត្ឬប្តេមុ យត្តិញ្ចិទ្រជ្រតំ សុវណ៌្ណមប៌ វា សស្ថាវរពា្ជង្គម កោដ្ឋាគារិក… នំ ប្រិយហិតេ សវ៌្វ វិស្ឬម្ដំ មយា តទេវំ មយានុជាតំ ភវិសៃស្យរបិ រាជភិរនុមន្តវ្យំ វិទិតមស្តុ ប មេ ក្ឬត្ត្យស្យ វីរស្យ….› ។
ខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកបុរេអង្គរនេះ ព្រះភិក្ខុប៉ាងខាត់ បានប្រែសម្រួលអត្ថន័យដូចតទៅ :
‹ តាមសេចក្ដីនៅក្នុងសិលាចារឹក យើងបានដឹងត្រឹមតែថា ព្រះរាជាប្រទេសខ្មែរមួយអង្គ ព្រះនាមព្រះបាទស្រីមារៈ (គ្រីមារ) ជារាជកុល (ជាព្រះបាទហ្វាន់-ចេ-ម៉ាន់ របស់ចិន?) ក្នុងសម័យនគរភ្នំ (ហ្វូណន) ទ្រង់ជាពុទ្ធមាមកជន ជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចារឹកទុក ព្រោះទ្រង់ជ្រាបច្បាស់នូវដំណើរអន្ទោលស្លាប់កើត នៃសត្វលោកក្នុងវាលវដ្ដសង្សារ (គតាគតិ) ទ្រង់មានមេត្តាជ្រាលជ្រៅចំពោះសត្វលោក ហើយបង្គាប់ឲ្យចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់សាធារណជនទូទៅ ឲ្យសមតាមព្រះរាជបំណង ដែលទ្រង់មានព្រះទ័យប្រកបដោយមេត្តាករុណា ប្រាថ្នាចង់ដោះទុក្ខសត្វ ដែលកំពុងតែហែលឆ្លងកាត់សមុទ្រសាគរ គឺសង្សារវដ្ដ ។
សំណៅ សិលាចារឹ កផ្តា ម ដោយ EFEO
ទីបំផុតទ្រង់ត្រាស់ថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតទៅមុខចូរប្រត្តិបត្តិ តាមព្រះរាជបញ្ជានេះ ហើយប្រឹក្សាជាមួយអាមាត្យឈ្មោះ វីរៈ › ។
សូមជ្រាបថា កាលបើពិនិត្យមើលដោយហ្មត់ចត់ទៅ យើងអាចឃើញថា ការបកប្រែខាងលើនេះ មានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវណាស់ ប៉ុនែ្ដមានប្រាសចាកខាងអត្ថន័យ ។ ព្រះភិក្ខុប៉ាងខាត់មាននិន្នាការខាងមនោគមវិទ្យាសាសនា លំអៀងទៅខាងព្រះពុទ្ធសាសនា,តាមពិតទៅស្រីមារៈ មិនមែនក្នុងនាមជាពុទ្ធសាសនិកនោះទេ, ប៉ុន្តែកំហុសឆ្គងនេះ ត្រូវបានកត់សម្គាល់ថ្មីៗនេះ ហើយក៏មកពីការបកស្រាយខុស ដោយអ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងដូចជា លោក ហ្វីណូត៌ ស៊ឺដេសជាដើមនោះដែរ ។
ផ្អែកតាមការស្រាវជ្រាវថ្មី យើងអាចនិយាយបានថា សិលាចារឹកខ្មែរខាងលើនេះ មិនបានបញ្ជាក់ពីវត្តមានព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ ក៏ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញពាក់ព័ន្ធទៅនឹងព្រហ្មញ្ញសាសនាយ៉ាងប្រាកដ ។ (Filliozat, J. 1969. L’inscription dite “De Vo-Canh ” BEFEO, LV . pp107-121 )
តាមពិតទៅពុំមានការជ្រៀតជ្រែកខាងមនោគមវិទ្យាសាសនា ឬនយោបាយក្នុងការវិភាគនាជំនាន់មុន ដែលធ្វើឲ្យអ្នកប្រាជ្ញទាំងនោះលង់ ក្នុងមនោសញ្ចេតនាផ្ទាល់ខ្លួននោះទេ ។ អ្វីដែលយើងត្រូវជ្រាបឲ្យបានត្រឹមត្រូវនោះ គឺការចេះដឹងខាងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌ជាជំនាន់នោះ មានកម្រិតទាបនៅឡើយតែប៉ុណ្ណោះ ។
សព្វថ្ងៃនេះប្រសិនបើយើងយោងតាមខ្លឹមសារ តែអត្ថបទនៃសិលាចារឹកដដែល ដែលប្រែជាថ្មីឡើងវិញ ដោយលោក ហ្វីលី យ៉ូហ្សា យើងនឹងបានឃើញច្បាស់នូវចំណុចខ្វះខាត ដែលជួយឲ្យយើងពិចារណាឡើងវិញ ចំពោះសេចក្តីសន្និដ្ឋានពីមុន ។
បើពិចារណាមើលឲ្យសព្វគ្រប់ទៅ ចំពោះស្តេចស្រីមារៈ មុនដំបូងគេជឿថា ព្រះអង្គប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា ឥឡូវនេះទ្រង់បែរជាប្រារព្ធលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅវិញ ។ មួយទៀតតាមលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ពួកអ្នកប្រាជ្ញខាង អក្សរបុរាណខាងលើ យើងបានកត់សម្គាល់ផងដែរថា ពាក្យ ស្រីមារៈ តាមពិតទៅ គឺជា ស្រីមារញ ទៅវិញ ដែលជាគោរម្យងារនៃសន្តតិវង្ស ដែលមានប្រភពមកពីភូមិភាគឥណ្ឌាខាងត្បូង កន្លងមកការអានខុស បណ្តាលពី អត្ថបទសិលាចារឹកមានការខូចខាត ហើយព្យាង្គនៅខាងចុងពាក្យក៏ត្រូវលប់ដែរ ។
ម្យ៉ាងទៀតពាក្យវដ្ដសង្សារ ដែលតាមធម្មតា មិនមែនមានលក្ខណៈបែបពុទ្ធនិយម តែម្យ៉ាងនោះទេ តែក៏មានលក្ខណៈព្រហ្មណ៍និយមផងដែរ ។
ជារួមតាមសេចក្តីសិលាចារឹកនេះ យើងឃើញថាមិនមែន ’ស្រីមារៈ” ទេ តែគឺជា “មារញ”ទៅវិញ ហើយព្រះនាមនេះ គឺជាព្រះមហាក្សត្រនាសម័យនគរភ្នំ ដែលបានចារសិលាចារិកនេះឡើង ។ ជារួមព្រះមហាក្សត្រក្នុងសម័យនគរភ្នំនេះ ទំនងជាប្រារព្ធព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅវិញ ច្រើនជាងព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ដូច្នេះទស្សនៈរបស់លោក អាដើមារ ឡឺក្លែរ ក្នុងសៀវភៅ ‹ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា›មិនសមស្របតាមព្រឹត្តិការណ៍ជា ប្រវត្តិសាស្ត្រទេ។ លោកសរសេរថា ‹ព្រះរាជាណាចក្រចាមឬចម្ប៉ា (…) ស្ថិតនៅពីខាងកើត (នៃប្រទេសកម្ពុជា) បានកើតឡើងយ៉ាងតិចណាស់ក៏២សតវត្សរ៍មុនកម្ពុជាដែរ មុនគេបានរកឃើញសិលាចារឹកសំស្ក្រឹត ដែលមានចំណាស់ជាងគេនៅក្នុងឥណ្ឌូចិន គឺនៅចម្ប៉ានេះឯង ។ បើតាមសិលាចារិកនេះ ប្រទេសចម្ប៉ាមានអរិយធម៌ជឿនលឿនជាងហ្វូណន (នគរភ្នំ) នៅសតវត្សរ៍ទី៤› ។ តាមមើលទៅ ទស្សនៈមិនសមស្របខាងលើនេះ ប្រហែលជាបណ្តាលមកពីអ្នកនិពន្ធ បានគិតដោយច្រឡំថា ទីក្រុងតូម៉ូ (ទ្មាក់) ឬវ្យាធវុរៈ នៅអង្គរបុរីខេត្តតាកែវ ស្ថិតនៅកោះជ្វា ហើយម្យ៉ាងវិញទៀតមកពីប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយស្តេចចាម ដែលជាជ្វា ឬជ្វាព្រាហ្មណ៍ចំនួន ៦ អង្គ មុនព្រះបាទ ហ៊ុនទៀន ឬ កៅណ្ឌិន្យ ដោយសំអាងលើរឿងព្រេងនិទានបុរាណមួយចំនួន ។
ជាសេចក្តីសន្និដ្ឋាន ប្រសិនបើយើងស្គាល់ភាពត្រឹមត្រូវនៃការបកប្រែរបស់លោក Filliozat នៅឆ្នាំ១៩៦៩ យើងត្រូវផ្លាស់ប្តូរទស្សនាទានមួយចំនួន ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយ៉ាងប្រាកដ ។ នេះសឲ្យឃើញថា សិលាចារឹកនៅតែជាប្រភពឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចម្បង ហើយអាចលាតត្រដាងនូវការពិតបាន ដែលបានកើតមានឡើងក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ ។ ជារួមការស្រាវជ្រាវថ្មីបំផុតខាងលើនេះ បានរកឃើញផ្ទុយពីមុន៖សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់គឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជន ខ្មែរ ដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ៕
(ដោយ មិសែល.ត្រាណេ)
នគរហ្វូណន ឬ នគរភ្នំ (គ.ស. ៦៨-៥៥០)
ថ្ងៃខែបញ្ចូល December 14th 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
ផែនទីទឹកដីនគរភ្នំ ឬហ្វូណន
អ្នកដំណើរចិនបានស្គាល់ស្រុកខ្មែរជាយូរយារណាស់មកហើយ។ គេបានដាក់ឈ្មោះ ហៅ និងកត់ត្រាថា នគរហ្វូណន។ អ្នកប្រវត្តិវិទូផ្សេងទៀតដោយសំអាងទៅលើសិលាចរិក បានយល់ថា ពាក្យហ្វូណននេះក្លាយចេញមកពីពាក្យភ្នំ។ ដូច្នេះហើយ ស្រុកខ្មែរជំនាន់ដើមមានឈ្មោះថា នគរភ្នំ។
ទោះបីជាប្រជាជនសម័យហ្វូណន មិនបានបន្សល់ទុកនូវឯកសារជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងសំណង់ធំៗរហូតដល់សព្វថ្ងៃក៏ដោយ ក៏យើងអាចដឹងពីពួកគេតាមរយៈកំណត់ត្រារបស់អ្នកធ្វើដំណើរជនជាតិ ចិនដែលបានមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជានាសម័យនោះដែរ។
នៅសម័យហ្វូណនមានកំពង់ផែដ៏ធំមួយមានឈ្មោះថា អូកែវ ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅវៀតណាមភាគខាងត្បូង។ ហេតុដូចនេះហើយបានជាមានមតិខ្លះចាត់ទុកថា អូកែវ នេះជារាជធានីដើមបង្អស់របស់ហ្វូណន។ រីឯឯកសារខ្លះនិយាយថា រាជធានីមួយទៀតរបស់ហ្វូណន គឺមានឈ្មោះថា វ័យធបុរៈ (មានន័យថា បុរីនៃអ្នកទាក់សត្វដំរី) នៅជិតភ្នំ ខេត្តព្រៃវែងសព្វថ្ងៃ។
អូកែវ ជាមាត់សមុទ្រ ជាកំពង់ផែ ចំណតទូកសំពៅធំៗយ៉ាងសំខាន់របស់នគរភ្នំ ក្នុងការទាក់ទងរកស៊ីធ្វើជំនួញក្រៅប្រទេស ជាមួយប្រទេសជិតឆ្ងាយមានដូចជាប្រទេសចិន ឥណ្ឌា ប្រទេសនៅតាមសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ និងនៅទ្វីបអឺរ៉ុប ជាដើម។ ពាក្យថា ហ្វូណននេះ កើតចេញពីពាក្យចិនបកប្រែមកពីភាសាខ្មែរថា បណម (Bnam) ដែលមានន័យថា ភ្នំ។ ចំណែកខ្មែរយើងហៅអាណាចក្ររបស់ខ្លួនថា នគរភ្នំ។
ចំណែកឯថ្នាក់ដឹកនាំសម័យដើមបង្អស់របស់ខ្មែរមានឈ្មោះថា ព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀន និងព្រះនាង លីវយី (ឈ្មោះតាមបែបចិន) ឬព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យ និងព្រះនាង សោមា (ឈ្មោះតាមបែបឥណ្ឌា) ឬព្រះថោង និងនាងនាគ (ឈ្មោះតាមបែបខ្មែរ)។
នៅប្រហែលជាឆ្នាំ ២៤៥ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតចិនម្នាក់ឈ្មោះ ខាង ស៊ី (K’ang T’si) បានធ្វើដំណើរមកកាន់នគរហ្វូណន។ នៅពេលដែលគាត់វិលត្រលប់ទៅប្រទេសចិនវិញ គាត់បានរៀបរាប់ថា នគរហ្វូណន គឺប្រទេសក្តៅ ដែលប្រជាជនមិនមានស្លៀកសំលៀកបំពាក់ឡើយ ហើយជនជាតិហ្វូណនមានណាស់ ដែលពួកគេបង់ពន្ធនានាជាមាស ជាគ្រឿងអលង្ការ និងជាទឹកអប់មានតម្លៃ។
បើតាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់លោក ខាង ស៊ី ស្តេចនៅនគរហ្វូណនជិះនៅលើសត្វដំរីដែលមានតុបតែងលំអរដោយពេជ្រ និងគុជ។ ហើយប្រជានុរាស្រ្តចូលចិត្តកំសាន្តការប្រជល់សត្វជ្រូក។
ទោះបីជាប្រជាជនហ្វូណនជាជនជាតិខ្មែរ ប៉ុន្តែវប្បធម៌ភាគច្រើនរបស់ហ្វូណនគឺទទួលបានមកពីប្រទេសឥណ្ឌា។ ពួកពាណិជ្ជករ និងអ្នកប្រាជ្ញមកពីប្រទេសឥណ្ឌា បានធ្វើដំណើរមកកាន់តំបន់អាស៊ីអគ្នេយ៍តាំងពីឆ្នាំ១០០ មុនគ្រឹស្តសករាជមកម៉្លេះ។
ជាមួយនិងទំនិញសំរាប់ធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ជនជាតិឥណ្ឌាបានពាំនាំមកជាមួយផងដែរនូវភាសាសំស្ក្រឹតដែលជា ភាសារបស់ប្រទេសឥណ្ឌា។ នៅនគរហ្វូណន ភាសាសំស្ក្រឹតត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងផ្នែកសាសនា និងពិធីនានានៅក្នុងព្រះរាជវាំង ចំណែកភាសាខ្មែរត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។
ជនជាតិឥណ្ឌាក៏បាននាំមកជាមួយនូវសាសនាធំៗពីររបស់ខ្លួនផងដែរ គឺសាសនាហិណ្ឌូ និងសាសនាព្រះពុទ្ធ។ ជនជាតិខ្មែរខ្លះគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែសាសនាហិណ្ឌូបានទាក់ទាញមនុស្សយ៉ាងច្រើនអោយជឿតាម រហូតដល់សាសនានេះបានក្លាយជាសាសនារបស់រដ្ឋហ្វូណនទៀតផង។ ព្រះ និងពិធីនានា នៅក្នុងសាសនាហិណ្ឌូបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃវប្បធម៌ខ្មែរ។
នគរហ្វូណនបានរីកចំរើនរហូតក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលជំនួញរបស់ឥណ្ឌា និងចិន។ អ្នកជំនួញហ្វូណនទទួលទំនិញមកពីប្រទេសឆ្ងាយរហូតដល់ ភីសៀរ (ឥឡូវនេះជាប្រទេសអ៊ីរ៉ង់) និងរហូតដល់ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងផងដែរ។ សិប្បកររបស់នគរហ្វូណនបានផលិតគ្រឿងអលង្ការប្រណិតៗ និងរូបចម្លាក់សាសនាធ្វើពីសំរិទ្ធ និងពីមាសផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះនគរហ្វូណនមានកំលាំងទ័ពដ៏ខ្លាំងមហិមាផងដែរ។
ចំណែកឯមហាក្សត្រសម័យនោះ ព្រះអង្គគង់នៅក្នុងប្រាសាទឈើដែលមានពីរជាន់ និងមានរបងព័ទ្ធជុំវិញ។ សំភារៈប្រើប្រាស់ក្នុងវាំង ចានក្បានធ្វើអំពីមាស។ ពេលចេញដំណើរកំសាន្តក្រៅវាំងម្តងៗ ព្រះរាជាទ្រង់គង់លើខ្នងដំរី ហើយមានក្បួនហែរហមមួយយ៉ាងវែង រួមមានអគ្គមហេសី ស្រីស្នំ មន្ត្រីតូចធំ និងកងរក្សាព្រះអង្គផងដែរ។ មហាក្សត្រសម័យនោះ មានអំណាចខ្លាំងក្លា ពូកែល្បីល្បាញ មាននគរជិតឆ្ងាយជាច្រើនជាចំណុះ។
គេជឿជាក់ថា ជនអន្តោប្រវេស្តន៍ឥណ្ឌាបានមកដល់តំបន់អាស៊ីអគ្នេយ៍នៅប្រហែលជា សតវត្សទី៤ និងទី៥ ដែលតាមរយៈនេះជនជាតិខ្មែរបានទទួលឥទ្ធិពលពីវប្បធម៌ឥណ្ឌានៅ ក្នុងសង្គមរបស់ខ្លួន។ ភាសាសំស្ក្រឹត ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយនៅពេលនោះ៕
អាណា ចក្រ ចេន ឡា (គ.ស. ៥៥០ - ៧០៦)
ថ្ងៃខែបញ្ចូល December 16th 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី៦ ហ្វូណនបានត្រួតត្រារដ្ឋជិតខាងរបស់ខ្លួនចំនួនពីរគឺ រដ្ឋចេនឡា (នៅប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ) និងរដ្ឋចម្ប៉ា (នៅប្រទេសវៀតណាមភាគខាងត្បូងសព្វថ្ងៃ) ។ ប្រជាជនចេនឡា ក៏ជាជនជាតិខ្មែរដែរ ប៉ុន្តែប្រជាជនចម្ប៉ា (ចាម) គឺជាជនជាតិម៉ាឡេស៊ី។
រាជធានីរបស់នគរនេះមានឈ្មោះថា ភវបុរៈ ។ នៅពេលដែលនគរភ្នំបានធ្លាក់មកក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាណាចក្រ ចេនឡា។ ហើយរាជធានីបន្ទាប់មកទៀតគឺនៅត្រង់តំបន់អង្គរបុរី ក្នុងខេត្តតាកែវសព្វថ្ងៃ។
នៅចុងសតវត្សទី៦ នគរចេនឡាកាន់តែរីកធំធាត់ឡើង ហើយក៏បានផ្តួលរំលំការគ្រប់គ្រងរបស់ហ្វូណន។ ពេលនោះនៅឆ្នាំ៥៩៨ មហាក្សត្រមួយអង្គឈ្មោះ ភវវរ្ម័ន បានឡើងត្រួតត្រាទាំងនគរហ្វូណន និងចេនឡា។ ចាប់ពីពេលនោះមកនគរហ្វូណនលែងមានទៀតហើយ ព្រោះនគរហ្វូណនត្រូវបានច្របាច់បញ្ចូលទៅក្នុងនគរចេនឡា។
បន្ទាប់ពីបានបញ្ចូលនគរហ្វូណនមក នគរចេនឡាកាន់តែរីកធំធាត់ឡើងៗទាំងផ្នែកគ្រប់គ្រងទឹកដី និងផ្នែកកំលាំងទ័ពក្នុងមួយរយៈពេល។ ប៉ុន្តែជំលោះផ្ទៃក្នុងរវាងសមាជិករាជវង្សានុវង្ស នាំអោយរដ្ឋចេនឡាបែកបាក់ទៅវិញនៅសតវត្សទី៧។ ពេលនោះ ចេនឡា ត្រូវបានបែងចែកជាពីរគឺ ចេនឡាគោក (Land Chenla) ជាតំបន់សម្បូរទៅដោយភ្នំ និងជ្រលងភ្នំ ប្រជារាស្ត្រប្រកបរបរធ្វើកសិកម្ម ស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃបឹងទន្លេសាប និង ចេនឡាទឹក (Water Chenla) ដែលសម្បូរទៅដោយបឹងបួរ ទន្លេ និងសមុទ្រ ហើយប្រជានុរាស្ត្រប្រកបរបរធ្វើជំនួញនៅតាមដងទន្លេមេគង្គភាគខាង ត្បូង។
ផែនទី នគរហ្វូណន និងនគរចេនឡា
ប្រទេសខ្មែរនៅសតវត្សទី៨ ជាសម័យមួយដែលគ្មានស្ថេរភាពខាងនយោបាយ ព្រោះតែមានការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុងយ៉ាងដំណំ។ នេះហើយដែលជាហេតុមួយអោយជាតិជិតខាងមើលងាយ ហើយហ៊ានលូកដៃចូលកកូរកកាយក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងទៀតផង។
ក្រោយពីបានវាយយកកោះត្រឡាចបាននៅឆ្នាំ៧៧៤-៧៨៧ ពួកចោរជ្វាបានតាំងមូលដ្ឋានទ័ព រួចក៏នាំគ្នាទៅរាតត្បាតឆ្នេរប្រទេសចម្ប៉ា ហើយពួកគេក៏បានចូលទៅរាតត្បាត ចេនឡាទឹក ហើយបានកៀរយកប្រជាជន មន្ត្រីសេនាបតី និងរាជវង្សានុវង្សមួយចំនួនទៅកាន់ប្រទេសជ្វា ក្នុងចំណោមនោះមានព្រះអង្គម្ចាស់មួយអង្គផងដែរ។ អ្នកដឹកនាំនៅអាណាចក្រជ្វា ដែលបច្ចុប្បន្ននេះជាប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ទទួលបានការត្រួតត្រាមួយចំនួនលើនគរចេនឡា។
ស្លាកស្នាម វប្បធម៌ មុន អង្គរ នៅ លាវ របស់ ព្រះបាទ ស្រី ម ហេ ន្ទ្រវ រ្ម័ ន ចុង ស . ត ទី ៦ ដល់ ឆ្នាំ ៦១០ គ . ស
ថ្ងៃខែបញ្ចូល December 2nd 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
តាមការរកឃើញក្នុងរាជធានីចាស់នៅប្រទេសលាវ នូវសិលាចារឹកបុរេអង្គរចំនួន២ផ្ទាំង ដែលសាងសង់ឡើងដោយ ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន យើងអាចដឹងថា ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ បានធ្វើដង្វាយរូបគោនន្ទិនថ្វាយទៅព្រះរាជបិតារបស់ព្រះអង្គ ។
ទិដ្ឋភាពដងទន្លេមូល មើលពីកំពូលភ្នំមួយ (ថាតណង)
ក្នុងចំណោមព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដែលបានកសាងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នាសម័យចេនឡាពីសតវត្សរ៍ទី៦ ដល់សតវត្សរ៍ទី៨ នៃគ.ស ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវឌ្ឍនភាពនាសម័យអង្គរ ព្រះបាទស្រីមហេន្ទ្រវរ្ម័នគឺជាព្រះមហាក្សត្រមួយព្រះអង្គ ផ្តល់នូវកិត្តិស័ព្ទខ្ទរខ្ទារក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។
សកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គនេះត្រូវបានកត់ត្រាឡើង តាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន ដែលបង្ហាញថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គ ប្រជាជាតិខ្មែរទូរទាំងនគរបានរួបរួមផ្សះផ្សាជានាគ្នាឡើងវិញ តពូជពង្សពីចក្រភពមហាធំធេងក្នុងសម័យរុងរឿងដូចជា ជនជាតិហ្គ្រិច និងរ៉ូម៉ាំងនៃអារ្យប្រទេសក្នុងអតីតកាលដែរ ។
ស្នាដៃរបស់ព្រះមហាក្សត្ររូបនេះ ត្រូវបានប្រវត្តិវិទូចាត់ទុកថា ជាភ័ព្វសំណាងសម្រាប់នគរខ្មែរ ព្រោះក្រោយពីការផ្សះផ្សាជាតិ ព្រះអង្គបានខិតខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងពេញទំហឹងក្នុងការស្តារ និងកសាងប្រទេសជាតិឡើងវិញ ដោយយកសេដ្ឋកិច្ចជាតិជាធំ ស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់វិស័យ ផ្លូវថ្នល់ ធារាសាស្ត្រ និងបូជនីយដ្ឋាន… ដែលជាសេចក្តីត្រូវការរបស់មហាជន ។
សំណល់ប្រាសាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន, ខេត្តអ៊ូប៊ូន
ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័នត្រូវជាបងប្អូនជាមួយនឹងព្រះបាទព្រះភវ វរ្ម័ន ពោលគឺមិនមែនជាអនុជបង្កើត ក្នុងន័យដែលគេធ្លាប់តែសន្និដ្ឋាននោះទេ ហើយជាអ្នកដែលបានកម្ទេចនូវកម្លាំងរបស់គូបដិបក្ខខាងនគរភ្នំ ។ ម្យ៉ាងទៀតឥទ្ធិពលរបស់ព្រះអង្គប្រៀបដូចនឹងព្រះអាទិត្យ និងការគ្រប់គ្រងនគររបស់ព្រះអង្គទៀតប្រៀបដូចទៅនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់ ព្រះឥន្ទ បើយោងលើខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកចាម ។
សិលាចារឹកក៏បានលើកតម្កើងបន្ថែមទៀតថា គឺព្រះមហាក្សត្រនេះហើយដែលដណ្តើមបានប្រទេសទាំងអស់ របស់បច្ចាមិត្តនៅម្តុំទន្លេមូល ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅខាងជើងតំបន់ជួរភ្នំដងរែក ដោយព្រះអង្គបានត្រួតត្រាកាន់កាប់ទីក្រុងវ្យធបុរៈ ឬអង្គបុរីថែមទៀតផង ហើយនៅលើទីតាំងនៃទីក្រុងចាស់នោះ ព្រះអង្គបានស្ថាបនានូវព្រះលិង្គរបស់ព្រះអាទិទេពគិរិសៈទុកជា និមិត្តរូបនៃជ័យជំនះរបស់ព្រះអង្គ ទៅលើព្រះមហាក្សត្រនគរភ្នំ ដែលបានយាងគេចខ្លួនទៅខាងត្បូង គឺទីក្រុងណាហ្វូណា នៅឯម្ដុំវាលកក់ ។
បុរាណវត្ថុ និងសិលាចារឹក រជ្ជកាលព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន នៅក្នុងវត្តអ៊ូប៊ូន (ថត ១៩៨៥)
សូមបញ្ជាក់ថា ព្រះសិវលឹង្គដ៏សំខាន់នេះពុំមែនស្ថិតនៅបាភ្នំទេ ក៏ប៉ុន្តែស្ថិតនៅក្នុងស្រុកអង្គរបុរី ដែលពីដើមជារាជធានីដ៏សំខាន់បំផុត ។ ការដែលសន្និដ្ឋានថា បាភ្នំបណ្តាលមកពីលោក សេដេស បានគិតថា បាភ្នំគឺជាព្រះរាជធានីរបស់នគរភ្នំ ពោលគឺពុំមែនអង្គបុរី ។
ដើម្បីជាភស្តុតាង នៃការអះអាងពីការរួបរួមអំណាចរបស់ព្រះបាទស្រីមហេន្ទ្រវរ្ម័ន និងភវវរ្ម័នទី១ សិលាចារឹកខាងលើនេះបានបញ្ជាក់ថា អំណាចរបស់មហាក្សត្រខ្មែរទាំងពីរអង្គនេះ បានលាតសន្ធឹងគ្របដណ្តប់ពីភូមិភាគផ្នែកឦសាននៃព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរ បុរាណ គឺចំណុចវត្តភូ ចម្ប៉ាសក្តិទៅកាន់ភូមិភាគខាងកើត ដែលសព្វថ្ងៃតំបន់ទាំងនោះបានប្រែក្លាយទៅជាទឹកដីរបស់សៀមដូចជា ខេត្តអ៊ូប៊ុនរាជធានី, ពេជ្រពូន, បុរីរម្យ, សុរិន្ទ, បស្ចឹមបុរី, ស៊ីសាកេត, ច័ន្ទបុរី និងពេជ្របូរីជាដើម ។ ការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ព្រះអង្គក៏បានលាតសន្ធឹង ពីតំបន់ទាំងនោះរហូតដល់តំបន់ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេសាប និងដងទន្លេមេគង្គជាពិសេសក្នុងភូមិភាគផ្នែកខាងក្រោមដូចជា ក្រចេះ កំពង់ធំ កំពង់ចាម កំពង់ឆ្នាំង កណ្តាល កំពង់ស្ពឺ តាកែវ ព្រៃវែង ស្វាយរៀង កម្ពុជាក្រោម និងប្រទេសលាវ ។
សិលាចារឹក របស់ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន នៅចម្ប៉ាសាក់, ទីក្រុងចាស់
ចំពោះការបង្រួបបង្រួមជាតិដែលជាស្នាព្រះហស្តដ៏កំពូលរបស់ព្រះ ស្រីបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័ន ចិត្រសេនកំណត់ហេតុចិនក៏បានបញ្ជាក់បំភ្លឺថា ក្រោយអំពីបានទទួលនូវជ័យជំនះ ព្រះអង្គក៏បានបញ្ចូលនគរភ្នំ និងចេនឡាឲ្យចូលគ្នាជាប្រទេសតែមួយ ។ នេះជាការពណ៌នាដោយតថភាព នៃសម័យកាលឯកភាពជាតិប្រកបដោយវឌ្ឍនភាពមួយ ដែលជាបុព្វហេតុនៃការលេចឡើង នៃវប្បធម៌ចេនឡាដែលជាដើមកំណើតនៃវប្បធម៌សម័យមហានគរ ៕ (មីសែល.ត្រាណេ)
កំណ កំណើត ប្រទេស ជិត ខាង របស់ ខ្មែរ
ថ្ងៃខែបញ្ចូល November 29th 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
១-ប្រទេសសៀម
តាំងពីដើមគ្រឹស្តសករាជដល់ដើមសម័យអង្គរ ពុំទាន់មានរដ្ឋអយុធ្យា នៅឡើយទេ។ កាលពីដើមឡើយសៀមនៅយូណាន (ប្រទេសចិន) ក្រោយមកយូណាន ត្រូវពួកម៉ុងហ្គោលវាយលុក សៀមក៏ចុះមករស់នៅតាមដងទន្លេមេណាមជាក្រុមតូចៗ ក្រោមអំណាចស្តេចអង្គរ។ ដោយសារពួកម៉ុងហ្គោលរុករានទន្ទ្រានចូលប្រទេសចិន នាំអោយពួកសៀមដែលតាំងនៅតំបន់យូណាន ធ្វើដំណើរចុះមកទិសខាងត្បូង “តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍”។
ឯរដ្ឋអយុធ្យា ទើបចាប់កំណើតក្នុងឆ្នាំ១៣៥០ប៉ុណ្ណោះ។ មហាក្សត្រដំបូងរបស់សៀមមានព្រះនាមថា រាមាកំហែង។ មហាក្សត្រសៀម បង្កើតរាជាណាចក្រអយុធ្យាលើទឹកដីចក្រភពអង្គរ។ រាជាណាចក្រអយុធ្យា មានទីតាំងស្ថិតនៅតាមដងទន្លេចៅព្រះយ៉ា ចម្ងាយ៨៨.៥០គ.ម ពីសមុទ្រ។ បានជាគេហៅថា ស្យាម (សៀម) ព្រោះស្យាមជាពួកព្រៃដែលមកពីតំបន់ដាច់ស្រយាល។
ស្តេចរាមាកំហែង បានយកតួអក្សរខ្មែរ ទៅកែធ្វើជាតួអក្សរសៀម។ សៀមបានកាឡៃអរិយធម៌ខ្មែរថាជាអរិយធម៌របស់ខ្លួនព្រោះជនជាតិសៀម នៅខ្សត់ខ្សោយខាងអរិយធម៌នៅឡើយ គ្មានស្ថាប័នរដ្ឋគ្រប់លក្ខណៈ គ្មានអង្គការរដ្ឋបាល ខាងសង្គមកិច្ច ខាងនយោបាយទេ។ ប្រទេសសៀម ដូរឈ្មោះមកជា ថៃឡង់ដ៏វិញ នៅឆ្នាំ១៩៣៩។
២-ប្រទេសឡាវ
ឡាវជាប្រទេសមួយដែលមានឈ្មោះថ្មីនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ មុនសតវត្សទី១៤ ជនជាតិឡាវរស់នៅជាញាតិសម្ព័ន្ធ និងជាកុលសម្ព័ន្ធនៅឡើយ ក្រោយមកបានរួបរួមបង្កើតបានជាក្សត្របុរីមួយ។ មហាក្សត្រដំបូងរបស់ឡាវមានព្រះនាមថា ហ្វាងុម (Fa Ngum)។ ស្តេច ហ្វាងុម បានខិតខំបង្រួបបង្រួមកុលសម្ព័ន្ធ និងក្សត្របុរីឡាវទាំងអស់ បង្កើតបានជារាជាណាចក្រ ឡាន់សាង (Lan Xang) នៅឆ្នាំ១៣៥៣។
ស្តេចហ្វាងុម បានឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស.១៣៥៣ ដល់គ.ស.១៣៥៦ នៅរាជធានីលួងព្រះបាង។ ជនជាតិដំបូងនៅប្រទេសឡាវគឺ ឡាវថុង។ មកដល់សតវត្សទី១៨ ប្រទេសឡាវត្រូវបែងចែកជាបីរដ្ឋគឺ លួងព្រះបាង វៀងច័ន្ទ និងចំប៉ាសក្តិ។ អក្សរឡាវ កកើតឡើងដោយផ្អែកលើអក្សរខ្មែរ។
៣-ប្រទេសវៀតណាម
ប្រទេសវៀតណាមពីដើមឡើយមានឈ្មោះថា អណ្ណាម (នៅទិសឥសាន្តនៃប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ)។ រដ្ឋអណ្ណាម កើតឡើងដោយកុលសម្ព័ន្ធពីរគឺ វ៉ាន់ឡាង និងអូវឡាក់។ រដ្ឋអណ្ណាម ទទួលអរិយធម៌ពីប្រទេសចិន។ ប្រជាជនអណ្ណាមស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចិនអស់ជាង១ពាន់ ឆ្នាំ។ រដ្ឋអណ្ណាម បានកើតឡើងប្រហែលជាក្នុងឆ្នាំ៩០០ គឺដើមសតវត្សទី១០។
រដ្ឋអណ្ណាមមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយជនជាតិចិន ឥណ្ឌា ម៉ាឡេ ជ្វា សៀម និងខ្មែរ ព្រោះទីតាំងប្រទេសអណ្ណាមជាផ្លូវបំបែកនៃទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌របស់ប្រជាជនទាំងឡាយនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ រដ្ឋអណ្ណាមនេះ បានរីកធំធាត់ជាលំដាប់តាំងពីមានទឹកដីមួយដុំតូច រហូតដល់មានទឹកដីធំទូលាយនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ រដ្ឋអណ្ណាមនេះ បច្ចុប្បន្នគឺជាប្រទេសវៀតណាម។
ដើមកំណើត នៃ ជនជាតិ ថៃ - លា វ
ថ្ងៃខែបញ្ចូល November 16th 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
ការធ្វើដំណើរទៅទិសខាងលិចដោយជនជាតិថៃ-លាវ ជាព្រឹត្តិការណ៍ថ្មីថ្មោងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ពោលគឺនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៣ នៃគ្រិស្តសករាជ ។ រីឯការបង្កើតប្រទេសថៃនិងលាវនៅលើទឹកដីអង្គរ ក៏ដូច្នោះដែរ គឺជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយ ដែលគេស្តាល់នូវការវិវឌ្ឍន៍ដ៏ច្បាស់លាស់របស់វា ។
បញ្ហានេះ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវជាច្រើននាក់បានយកមកលាតត្រដាង ចងក្រងក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ នៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍យើងនេះ ។ ព័ត៌មានវិទ្យាសាស្ត្រដែលអ្នកស្រាវជ្រាវបានយកមកបង្ហាញ គឺទឹកដីមួយភាគធំ នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ដើមឡើយគឺជាទឹកដីរបស់ប្រជាជនខ្មែរទាំងមូល ពោលគឺមុនការបង្កើតប្រទេសថៃ និងលាវនៅសតវត្សរ៍ទី១៣ នៃគ្រិស្តសករាជ និងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងនាដើមសតវត្សរ៍ទី១៧ នៃគ្រិស្ដសករាជ ។ នេះជាវត្តមានជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រជាជនជាតិខ្មែរ ដែលយើងគ្រប់រូបគប្បីចងចាំ ។ ម្យ៉ាងទៀតជនជាតិខ្មែរ ក៏បានបង្ហាញពីតួនាទីជាប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងការផ្ទេរចំណេះដឹង វិទ្យាសាស្ត្រឲ្យជនជាតិថៃ-លាវផងដែរ ។
១. ការមកដល់ប្រជាជនថៃ ក្នុងដែនដីខ្មែរ
គួររំលឹកឡើងវិញថា ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ដែលមានការសាងសង់ប្រាសាទអង្គរវត្តនិ ងបឹងមាលា ជនជាតិថៃ ដែលពុំទាន់បានបង្កើតរដ្ឋរបស់ខ្លួនឯងនៅឡើយទេ ពួកគេធ្លាប់បានស៊ីឈ្នួលក្នុងជួរទ័ពខ្មែរ ដោយមាននាទីជាមេទ័ព ឬក៏ជួនកាលជាអ្នកលីសែង ជីកដីឲ្យខ្មែរ ដែលចាស់បុរាណហៅថា ‹អាចបជីក› ។ ក្រៅពីនេះគេ ក៏បានឃើញមានចម្លាក់មេទ័ពសៀម នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្តជាតឹកតាងបង្ហាញនូវលក្ខណៈអន្តោប្រវេសន៍ នៃពូជសាសន៍ថៃ-លាវដែរ ដែលបន្ទាប់មកបានរស់លាយឡំ ព្រមទាំងផ្សំកាត់ជាមួយមនុស្សខ្មែរដែលជាអ្នកស្រុកអាយ ដើម្បីឲ្យកំណើតទៅជនជាតិថៃសព្វថ្ងៃនេះ ដែលជាជនជាតិ ‹កូនកាត់› ។
លក្ខណៈពិសេសរបស់មេទ័ពនិងកងទ័ពថៃនាសម័យនោះខុសប្លែកពី កងទ័ពខ្មែរគឺលក្ខណៈចិន ។ តាមរូបចម្លាក់គេអាចសន្និដ្ឋានថា មនុស្សថៃពុំទាន់កាត់ផ្សំជាមួយខ្មែរនិងកុលសម្ព័ន្ធ ខ្មែរមននៅឡើយទេ ហើយបើមានការកាត់ផ្សំក៏នៅមានកម្រិតតិចតួចស្តួចស្តើងដែរ ។
តាមរយៈនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះ សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិវិទ្យាជាច្រើននៃសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទ ភ្នំពេញបានឲ្យដឹងថា ជនជាតិថៃសុទ្ធសព្វថ្ងៃនេះ នៅរស់នៅប្រទេសចិនយ៉ាងច្រើនកុះករនៅឡើយ ដោយមនុស្សក្នុងកុលសម្ព័ន្ធនោះពុំទាន់បានកាត់ផ្សំជាមួយខ្មែរ និងខ្មែរព្រៃភ្នំទេ គឺនៅរក្សាទម្រង់វប្បធម៌ដើមរបស់ខ្លួននៅឡើយ ។ រីឯរូបតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិថៃស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរថៃ-វៀត ដែលខុសពីជនជាតិខ្មែរដែលស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរមន-ខ្មែរ ហើយក្រោមការវាយលុករបស់មេទ័ពម៉ុងហ្គោល ពួកគេក៏បានបង្ខំចិត្តនិរទេសខ្លួនពីនគរណានចៅ ស្រុកចិនខាងត្បូង មកកាន់ភូមិភាគឥណ្ឌូចិនដែលដើមឡើយជាទឹកដីរបស់ចក្រភពអង្គរ ។
នៅក្នុងការភៀសខ្លួននេះ មេទ័ពថៃដ៏ខ្លាំងពូកែជាច្រើនដែលបានចាញ់សង្គ្រាមមកពីស្រុកចិន ខាងត្បូងនោះ ក៏បានបោះទីតាំងនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ហើយត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ស្តេចដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធី ។
នៅក្នុងការរស់នៅនោះជនជាតិថៃភៀសខ្លួន ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពទាបជាងជនជាតិខ្មែរដែលជាម្ចាស់ទឹកដី ហើយត្រូវរស់នៅដោយការស៊ីឈ្នួលឲ្យម្ចាស់ទឹកដី ហេតុនេះហើយបានជាគេឃើញចម្លាក់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរឆ្លាក់មេទ័ពសៀមស៊ីឈ្នួលក្នុងជួរទ័ព ខ្មែរ ដែលពេលឆ្លាក់នោះ ពួកគេមិនទាន់មានប្រទេសនៅឡើយទេ និងក៏ពុំទាន់មានអក្សររបស់ខ្លួនដែរ ពោលគឺមុនបង្កើតរដ្ឋនៅសុខោទ័យ និងការសាងសង់ទីក្រុងអយុធ្យានៅឆ្នាំ ១៣៥០ នៃគ្រិស្តសករាជ ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ហើយដែលសឲ្យឃើញច្បាស់លាស់ណាស់ នូវភាពខ្លាំងពូកែរបស់មនុស្សខ្មែរបុរាណ ក្នុងពេលដែលជនជាតិសៀមនៅជាទាហានស៊ីឈ្នួលនៅឡើយ ។
រូបចម្លាក់ទ័ពសៀមឬថៃបានបង្ហាញឲ្យយើងឃើញនូវឥទ្ធិពល របស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបុរាណ មិនត្រឹមតែបានសង់ប្រាសាទអង្គរវត្តប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែបានបង្ហាញនូវកម្រិតវឌ្ឍនភាពកប់កំពូលរបស់ខ្លួនដែរ ដោយមានមេទ័ពបរទេសមកស៊ីឈ្នួលច្បាំងនឹងនគរចម្ប៉ា ដែលមកបៀតបៀនកម្ពុជាផង ។ គួរគប្បីកត់ត្រាថា ការសាងសង់ខឿនវប្បធម៌មួយប្រកបដោយភាពរុងរឿង ថ្កុំថើ្កងអស្ចារ្យបាន ក៏ដោយសារតែផលិតកម្ម និងការតស៊ូគ្រប់បែបយ៉ាងដែលជាមោទនភាពជាតិ អ្វីដែលព្រះរាជាខ្មែរចង់បង្ហាញតាមចម្លាក់ក្បួនហែទ័ពដ៏មហាធំធេង នេះ ។
ស្នាដៃជាច្រើនរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ មានទ្រង់ទ្រាយជាការបង្កើតលោកតាមទេវកថា នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ដូចជាការកូរសមុទ្រទឹកដោះឆ្លាក់លើប្រាសាទថ្មជាដើម ដើម្បីស្វែងរកនូវទឹកអមតៈ គឺទឹកអម្រិតជាប្រភពនៃសុភមង្គលរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ក្នុងព្រះរាជនគរទាំងមូល ។ តាមទស្សនៈនេះហើយ ដែលមានការប្រដូចព្រះអង្គទៅនឹងព្រះអាទិទេពកសាងលោក ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ បានបញ្ជាឲ្យគេឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទសិលានូវរឿងកូរសមុទ្រទឹក ដោះ ឬក៏ក្បួនទ័ពសៀមនិងខ្មែរដែលមកពីបណ្តាខេត្តនានា ក្នុងចក្រភពអង្គរក្នុងនាមព្រះអង្គជាម្ចាស់ដែនដីដ៏មាន មហិទ្ធិឫទ្ធីដ៏មហិមា ។
២. លក្ខណៈចិននៃចម្លាក់កងទ័ពសៀមស៊ីឈ្នួល ‹ស្យាមកុក›
ការពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់នូវរូបចម្លាក់មេទ័ព និងកងពលថៃ ដែលខ្មែរយើងបានឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលកំពុងធ្វើព្យុហយាត្រា ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ បានផ្តល់ចំពោះយើងនូវព័ត៌មានមួយចំនួនដែលគេពុំនឹកស្មានដល់ពីមុន ។
ចំពោះចម្លាក់នៃកងទ័ពថៃខាងលើនេះ យើងធ្វើការកត់សម្គាល់ថា ការសិក្សាប្រៀបធៀបលក្ខណៈមុខមាត់របស់ពួកគេ និងជនជាតិភាគតិចកួយ ឬសួយដែលស្ថិតក្នុងអម្បូរមន-ខ្មែរ ពុំឲ្យលទ្ធភាពជាវិជ្ជមានទេចំពោះទ្រឹស្តីដែលថាចម្លាក់លើជញ្ជាំង ប្រាសាទអង្គរវត្ត គឺជាជនជាតិកួយ ឬសួយនោះ ។ ផ្ទុយទៅវិញការសិក្សាប្រៀបធៀបបានឲ្យឃើញថា កងទ័ពថៃនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត មានលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយស្រដៀងនឹងកុលសម្ព័ន្ធថៃ ដែលមានលក្ខណៈជាជនជាតិចិនទៅវិញ ។
មេ ទ័ព សៀម ( ស្យាម កុក ) លើ ប្រាសាទ អង្គរវត្ត នា ស . វ ទី ១២ នៃ គ . ស
ទស្សនៈនេះមានអត្ថប្រយោជន៍ និងសារៈសំខាន់ធ្វើឲ្យគេកំណត់ប្រភពនៃពូជសាសន៍ជនជាតិសៀម លើប្រាសាទអង្គរយ៉ាងច្បាស់លាស់ សមស្របនិងពាក្យមួយដែលខ្មែរធ្លាប់ពោល ស្យាមគឺជាព្នងចិនក្នុងន័យជនជាតិចិនបុរាណ ។
ការបញ្ជាក់នេះអាចនិងងាយស្រួលត្រួតពិនិត្យជាទីបំផុត ពីព្រោះគ្រប់ចំនុចនៃរូបរាងកាយរបស់ពួកគេ មានលក្ខណៈខុសប្លែកពីសហគមន៍ខ្មែរដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងក្នុងខេត្តមួយចំនួននៃប្រទេសថៃ និងឡាវបច្ចុប្បន្ន និងក្រៅពីភាសាដែលមានលក្ខណៈដើម ។
ទាំងនេះដើម្បីបង្ហាញថា រូបចម្លាក់ទាំងនោះពិតជាតំណាងនូវកងទ័ពសៀម ឬថៃយ៉ាងអង់អាចក្លាហាននាសម័យបុរាណ ដែលបានមកជួយខ្មែរច្បាំង និងទ័ពចម្ប៉ា ពោលគឺពុំមែនជនជាតិកួយ ឬសួយ ដែលគេបានសន្និដ្ឋានដោយភ័ន្តច្រឡំនោះទេ ។ ការមិនស្គាល់រូបរាងកាយ ឬលក្ខណៈនៃជនជាតិ ឬកុលសម្ព័ន្ធកួយយ៉ាងច្បាស់លាស់នោះគឺជាមូលហេតុនៃទ្រឹស្តីខុស មួយចំនួន ។ ព្រោះលក្ខណៈរូបរាងកាយរបស់បងប្អូនកួយមិនខុសប្លែកពីលក្ខណៈរូបរាង ថៃ និងជនជាតិខ្មែរប៉ុន្មានទេ ។ អ្វីដែលខុសគឺកម្រិតវប្បធម៌ ឬទស្សនៈវិជ្ជាតែប៉ុណ្ណោះ ។
សូមបញ្ជាក់ផងដែរថា ការផ្សំកាត់ជាច្រើនតំណជាមួយជនជាតិខ្មែរនិងមន ដែលជាអ្នកស្រុកអាយ បានធ្វើឲ្យលក្ខណៈដើមរបស់ជនជាតិថៃ ជាពិសេសអ្នកដឹកនាំកំពូលរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលថៃ ផ្លាស់ប្តូរទម្រង់ឬមុខមាត់ ។ នេះជាហេតុដែលជួនកាលធ្វើឲ្យគេពិបាកសន្និដ្ឋានថា មនុស្សមួយណាជាថៃហើយមនុស្សមួយណាទៀត ជាខ្មែរហើយផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែលគេអាចកត់សម្គាល់នៅទីនេះ គឺកត្តាវប្បធម៌មួយចំនួនដូចជា ភាសា ចរិត ឥរិយាបថ ព្រមទាំងប្រពៃណីជាដើម ដែលយើងឃើញភាពខុសគ្នារវាងជនជាតិទាំងពីរខាងលើនេះ ។
ដូចនេះបញ្ហាអប់រំ និងបញ្ហាវប្បធម៌អាចជារឿងសំខាន់បំផុតសម្រាប់កត់សម្គាល់ជនណាជា ខ្មែរ និងជនណាទៀតជាសៀម ឬថៃ ជាជាងភាពបរិសុទ្ធនៃពូជសាសន៍ ។
បើនិយាយន័យឲ្យត្រង់ទៅសម្ព័ន្ធភាពគ្រប់វិស័យ ព្រមទាំងវិស័យមនុស្សសាស្ត្រ និងជាតិពន្ធុវិទ្យា ធ្វើឲ្យយើងមានផលវិបាកក្នុងការគិតថា អ្វីជាខ្មែរ និងអ្វីដែលពុំមានលក្ខណៈជាខ្មែរ ។ ការលើកបញ្ហានេះឡើង អាចជាវិធានការមួយទប់ទល់នឹងភាពរអើមពូជសាសន៍ ដែលជួនកាលក្នុងកាលៈទេសៈខ្លះវាឥតមានន័យ ។ ដូច្នេះហើយវាជាបច្ច័យមួយដែលអាចធ្វើឲ្យជនជាតិទាំងពីរយោគយល់គ្នា ទៅវិញទៅមក ដោយឈរលើភាតរភាព សមភាព និងអធិតេយ្យក្នុងនាមជាបងប្អូន ទាំងនេះហើយ គឺជាតថភាពពិតៗ ។
សូមជម្រាបថា ចំពោះប្រភពចិន និងលំនៅស្ថានកំណើតរបស់ប្រជាជនថៃ-អ្វីមួយដែលយើងបានពិពណ៌នានៅ ខាងលើ-ក៏បានទទួលស្គាល់ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រថៃ ដែលជាសាស្ត្រាចារ្យធំៗដូចជា លោកស្រីសករៈ វល្លីភោតម និងប្រាណីវងទេស ក្នុងសៀវភៅ Zhuang : The oldest Tai របស់គេដែរ ដែលទើបតែបោះពុម្ពដោយមហាវិទ្យាល័យសិល្បករថៃ នៅឆ្នាំ១៩៨៣ នៅទីក្រុងបាងកក ៕
(ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ លោក មីសែលត្រាណេ)
ប្រាសាទអង្គរវត្ត គឺជា កន្លែង តម្កល់ ព្រះ អដិ្ឋធាតុ ព្រះបាទ សុរិយាវរ្ម័ន ទី ២
ថ្ងៃខែបញ្ចូល November 19th 2010 បញ្ចូលដោយ admin. នៅក្នុងផ្នែក ប្រវត្តិសាស្រ្ត .
ប្រាសាទ អង្គវត្ត ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅគ្រិស្តសករាជឆ្នាំ១១១៣ តាមព្រះតម្រិះរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ដោយស្ថាបត្យករចំណានម្នាក់ឈ្មោះ ទិវករបណ្ឌិត ដែលជាព្រះរាជគ្រូ ដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រះវិស្ណុ ដែលជាព្រះអាទិទេពកំពូលនៃបូជនីយដ្ឋានដ៏ធំសម្បើមនេះ គឺជាអច្ឆរិយវត្ថុគ្មានពីរក្នុងលោក ។
ប្រាសាទដ៏ស្កឹមស្កៃនេះ ដែលជាបេះដូងនៃព្រះរាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នាសម័យមហាអង្គរ ត្រូវបានស្ថាបនាឡើងដោយប្រើពេលវេលាយ៉ាងតិចណាស់ក៏សាមសិបប្លាយឆ្នាំ ដែរ ។ ភាពលេចធ្លោឡើងនៃសំណង់ស្ថាបត្យកម្មឯកនេះ ដែលជាបូជនីយរដ្ឋនៃព្រះរាជធានីផងដែរនោះ គឺជាភស្តុតាងនៃវឌ្ឍនភាពកម្រិតខ្ពស់កប់កំពូលរបស់ប្រជាជនខ្មែរនា សម័យនោះ ។ ស្ថេរភាពនយោបាយ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរួមផ្សំនឹងការរីកចំរើនខាងបច្ចេកវិទ្យាសាងសង់ និងដែលត្រូវបានផ្សាភ្ជាប់ទៅនឹងនយោបាយទឹក ដ៏ស្ទាត់ជំនាញគឺជាមូលហេតុនៃភាពរុងរឿងនាអតីតកាល ដែលចង់ ឬមិនចង់បានភ្ជាប់ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃពូជសាសន៍ខ្មែរ ពីអតីតកាលរហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាល ។ ជាអច្ឆរិយវត្ថុគ្មានពីរក្នុងលោក ទាំងគោលគំនិតសាងសង់ ទាំងនិមិត្តរូបភាព ទាំងក្បាច់ក្បូររចនាដ៏វិចិត្រ ប្រាសាទនេះបានក្លាយជានិមិត្តរូបនៃមោទនភាពរបស់ជាតិខ្មែរ គ្រប់រូបគ្រប់យុគគ្រប់សម័យយ៉ាងប្រាកដ ។
ប្រាសាទអង្គវត្តមានកំពូលទាំងអស់៥ ដែលមានរូបរាងជាផ្កាឈូករីកក្រពុំ ហើយមានសញ្ញាត្រីសូល៌ដោតពីលើកំពូលនីមួយៗផង ។
សូមជម្រាបថា នៅលើបាកាណកំពូលកណ្តាលនៃប្រាសាទអង្គវត្ត មានទ្វារចំហរទាំង៤ តំណាងឲ្យទ្វារទាំង ៤ ទិសនៃចក្រវាឡ តាមលោកធាតុវិទ្យាបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ គឺនៅលើកន្លែងដ៏ពិសិដ្ឋបំផុតនេះហើយ ដែលពីមុនមានតម្កល់ចម្លាក់ ព្រះពុទ្ធរូបព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ក្រោមរូបភាពនៃព្រះវិស្ណុ ដ៏មានមហិរិទ្ធទុកជាទីសក្ការៈបូជា ពីសំណាក់ប្រជាជនគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ហើយថែរក្សាដោយពួកព្រាហ្មណ៍បុរោហិត ។
ដោយការផ្លាស់ប្តូរសាសនា នាសតវត្សរ៍ទី១៦ ប្រាសាទអង្គវត្តក៏បានក្លាយទៅជាពុទ្ធសាសនដ្ឋានដ៏ល្បីមួយ ហើយក្នុងបរិបទនេះហើយយើងក៏បានឃើញ មានការប្រើប្រាស់កំពូលកណ្តាលបាកាណខាងលើនេះបែបពុទ្ធនិយមទៅវិញ ដោយទីតាំងនេះត្រូវបានគេបិទជិតហើយនៅជ្រុងនីមួយៗ គេឆ្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គថ្មស្ថិតក្នុងឥរិយាបទឈរទៅវិញ បែរព្រះភ័ក្ដ្រទៅទិសទាំង ៤ ។
នៅឆ្នាំ ២០០៨ កន្លងមកក្នុងការជួសជុលនៅលើជាន់បាកាណ គេបានរកឃើញនូវបុរាណវត្ថុមួយចំនួន ដែលក្នុងនោះមាន ក្តារមឈូសមួយធ្វើពីថ្ម សម្រាប់បញ្ចុះព្រះអដ្ឋធាតុព្រះមហាក្សត្រស្ថាបនិក នៃប្រាសាទនេះគឺព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ។
បើយើងប្រៀបធៀបក្តារមឈូសនេះទៅនិងក្តារមឈូសមួយទៀត នៅប្រាសាទបន្ទាយសម្រែ ឬក៏នៅបេងមាលា យើងនឹងដឹងថា ប្រពៃណីបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុស្តេចក្នុងក្តារមម្ឈូស ឬក្នុងកោដ្ឋគឺជាប្រពៃណីនិយមប្រតិបត្តិដោយព្រះមហាក្សត្រក៏ដូចជា ព្រះភិក្ខុសង្ឃខ្មែរធំៗ ហើយជាអ្វីមួយដែលត្រូវបានគូសបញ្ជាក់ ក្នុងអតីតកាលដោយលោក ហ្សក ស៊ឺដេស រួចមកហើយ ។
ចំណែកឯលោកទូតចិន ជីវ តាក្វាន់ លោកក៏បានកត់សម្គាល់ប្រពៃណីនេះផងដែរក្នុងខណៈ ដែលលោកបានអញ្ជើញមកបំពេញបេសកកម្មនៅព្រះរាជធានីអង្គនៅឆ្នាំ១២៩៧ ដោយលោកបានសរសេរថា ប្រាសាទអង្គវត្តគឺជាកន្លែងតម្កល់សពរបស់ព្រះរាជាខ្មែរ ។ ‹ចេញពីកំពែងតាមទ្វារខាងត្បូងនៅចម្ងាយប្រមាណជាងកន្លះលី តាមពាក្យចចាមអារាមគេនិយាយថា មានចេតីយលូប៊ូន (សង់តែមួយយប់) ។ ផ្នូរសព ឬចេតីយ លូប៊ូន ស្ថិតនៅក្រៅកំពែងខាងត្បូងជាងកន្លះលី ហើយមានបរិវេណព័ទ្ធជុំវិញជាដប់លី និងមានបន្ទប់ថ្មជាច្រើនរយទៀតផង› ។
សរុបសេចក្តីមករបកគំហើញខាងបុរាណវិទ្យាខាងលើនេះ គឺជាទិន្នន័យយ៉ាងសំខាន់។យើងស្មានពីមុនមកថាអច្ឆរិយវត្ថុនេះ គ្រាន់តែជាបូជនីយដ្ឋានសម្រាប់ឧទ្ទិសចំពោះព្រះវិស្ណុជាទីគោរព សក្ការៈ តែប៉ុណ្ណោះដោយសារខ្វះភស្តុតាង តាមពិតទៅ ទីនេះគឺជាទីគោរពបូជាបុព្វការីជន ហើយក្រោមរូបភាពនៃព្រះអាទិទេពឥណ្ឌា ដែលជាមូលហេតុនៃការលេចឡើង នូវសំណង់ស្ថាបត្យកម្មធំៗ ក្នុងចក្រភពដែលមានទឹកដីដ៏មហាធំធេងអស្ចារ្យ ៕
